ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਐਕਸਪਾਇਰੀ ਡੇਟ ਉਹ ਤਾਰੀਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਦਵਾਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਐਕਸਪਾਇਰੀ ਡੇਟ ਮਹਿਜ਼ ਇੱਕ ਮਿੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਸਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਗਲਤ।
ਅਸਲੀਅਤ ਕੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗ ਚੁੱਕੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਦਵਾਈ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਖਰੀਦੋ ਜਾਂ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਕੋਈ ਵੀ ਪਦਾਰਥ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਵਿਚ ਦੋ ਤਰੀਕ ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਮਿਤੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਇਹ ਦਵਾਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਮਿਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ ਨਹੀਂ ਲਵੇਗੀ।
ਦਵਾਈਆਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਹਵਾ, ਨਮੀ, ਗਰਮੀ ਆਦਿ ਕਾਰਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਉਲਝਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਿਤੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।ਅਮਰੀਕੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸੰਸਥਾ AMA ਨੇ 2001 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 122 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ 3000 ਬੈਚ ਲਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ, ਏਐਮਏ ਨੇ ਲਗਭਗ 88% ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 66 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਵਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਛਾਪੀ ਗਈ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। AMA ਦੁਆਰਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਵਧਾਈ ਗਈ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮੋਕਸੀਸਿਲਿਨ, ਸਿਪ੍ਰੋਫਲੋਕਸਸੀਨ, ਮੋਰਫਿਨ ਸਲਫੇਟ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 18% ਦਵਾਈਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਕੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ ਹੈ। ਪਰ ਤੱਥਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਗੋਲੀ ਜਾਂ ਕੈਪਸੂਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਸਦੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਰ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਪੀਣ ਵਾਲੀ ਦਵਾਈਆਂ (ਸਿਰਪ) , ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਡਰਾਪ ਅਤੇ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਕਿਹੜੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਦੇ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਮੈਡੀਕਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਕੁਝ ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਹ ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ:ਇਨਸੁਲਿਨ: ਇਹ ਦਵਾਈ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਨਾਈਟਰੋਗਲਿਸਰੀਨ: ਇਹ ਦਵਾਈ ਦਿਲ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੂਨ, ਵੈਕਸੀਨ ਵਰਗੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ।
ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਵਾਈ ਦੀ ਬੋਤਲ ਵਿੱਚ ਸਫੇਦ ਕਪਾਹ ਵਰਗਾ ਪਦਾਰਥ ਦੇਖਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦੇਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਫੈਸਲੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਲੈਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਵਾਈ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦੇਣਾ ਬਿਹਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਵੇਂ ਧਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੁਹਾਡੀ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਰਹੇਗੀ।
